ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ

Το Μάθημα των Εικαστικών στο Δημοτικό




Τα Εικαστικά είναι ένα μάθημα πολυδιάστατο. Στο μεγαλύτερο μέρος του χρειάζεται τον εκπαιδευτικό να είναι ο εμψυχωτής της τάξης ώστε οι  μαθητές να συμμετέχουν δημιουργικά.
Τα σχολικά εγχειρίδια που έχουν στη διάθεσή τους οι μαθητές περιέχουν μία ευρεία ύλη η οποία προσφέρεται για επεξεργασία και συνδιαμόρφωση από καθηγητή και μαθητή. Δεν είναι κλειστά βιβλιοκεντρικά συστήματα ύλης τα οποία να οδηγούν γραμμικά στην παροχή γνώσης και πληροφορίας. 
Ο διδάσκων διαμορφώνει τις ενότητες σύμφωνα με τις ανάγκες και τις ιδιομορφίες της τάξης του, αντλεί από εκεί και επιλέγει τα κατάλληλα θέματα τα οποία προσεγγίζει πολύπλευρα, επιλέγοντας το βαθμό εμβάθυνσής τους, επιδιώκοντας  τη σφαιρική και ενιαία αντίληψή τους.

Η αισθητική εξοικείωση

Η τέχνη γενικά έχει μορφές που ακόμα και για ενήλικες είναι δύσκολα κατανοητές. 
Η αισθητική προσέγγιση του έργου τέχνης απαιτεί ένα επίπεδο γνώσης διαφορετικό από εκείνο που χρειάζεται για την απλή γνωριμία με αυτό. 
Αυτός είναι και ο λόγος που  στο Δημοτικό δεν χρειάζεται να έχει ο μαθητής τη γνώση του λεξιλογίου της τέχνης από μορφολογική ή φιλοσοφική ή σημειολογική άποψη, ή να γνωρίζει ονόματα και βιογραφίες καλλιτεχνών. 
Όχι πως δεν μπορεί να εξοικειώνεται και με αυτά σταδιακά. Αυτό όμως που πραγματικά ενδιαφέρει είναι ο μαθητής να εξοικειωθεί ουσιαστικά, δημιουργώντας ο ίδιος. Μέσα απο τις δημιουργίες του και με αφορμή τις δικές του εργασίες θα αποκτήσει τη συνήθεια να κοιτάζει και τα μεγάλα έργα τέχνης, να λέει τη γνώμη του, να αφήνει τον εαυτό του να δέχεται τις προκλήσεις ή και τις υπερβολές της τέχνης, χωρίς στερεότυπα και προκαταλήψεις.  

Η αισθητική εμπειρία 

Η αισθητική εμπειρία δεν είναι μόνο αφηρημένη και διανοητική άσκηση, είναι και εμπειρία των αισθήσεων.. Ο μαθητής αφομοιώνει την απόλαυση και τη χαρά της τέχνης μέσα από το βίωμα της δημιουργικής πράξης.
Η δημιουργική αναγκαιότητα της τέχνης συμπίπτει με την ηλικιακή ανάπτυξη του παιδιού, το οποίο αναπτύσσει το νοητικό, το φαντασιακό και το δημιουργικό του πεδίο. Μέσα απο τη δημιουργική διαδικασία  προσφέρονται στο μαθητή ιδέες, μεταφορές και σύμβολα τα οποία η/ο εικαστικός-εκπαιδευτικός εκμαιεύει  από την αισθητική εμπειρία των έργων Τέχνης. 
Σκοπός μας είναι να εξοικειωθούν τα παιδιά με τις ιδέες, τα παραδείγματα, τις μεταφορές και τα σύμβολα, που μπορούν να αντληθούν από τα έργα τέχνης.
Αυτή η εξοικείωση είναι ιδιαίτερα σημαντική σήμερα που ο μαθητής είναι υπέρ εκτεθειμένος στα ερεθίσματα, εικόνες και μηνύματα των ΜΜΕ και του διαδικτύου και δεν έχει ευκαιρίες για κριτική σκέψη και ενεργή δράση ώστε να υπερβεί το συστηματικό χτίσιμο των στερεοτύπων.
Σκοπός μας είναι να στρέψουμε το μαθητή προς την ποιότητα και την ένταση των μηνυμάτων, καθώς τον εφοδιάζουμε με υλικά και ιδέες, που δανειζόμαστε από το χώρο της τέχνης και του δίνουμε τη δυνατότητα να παρατηρήσει, να ερμηνεύσει και νοητικά να διαχειριστεί την φυσική του κλίση για δημιουργία. 
Αυτή η διαδικασία  έχει προεκτάσεις πολύ βαθύτερες από το ίδιο το μαθητικό έργο, γιατί αφορά στη νοητική ανάπτυξη του παιδιού. Συγκεκριμένα, η δημιουργία εικαστικού έργου αναπτύσσει την οπτική αντίληψη. Η οπτική αντίληψη προάγει το εύρος της αντίληψης του παιδιού, οξύνει τη νόησή του και  αυξάνει τη δυνατότητά του να προσλαμβάνει ευκολότερα τις έννοιες των άλλων μαθημάτων που διδάσκεται.
Οι νευροεπιστήμονες μας διαβεβαιώνουν ότι η δημιουργία εικαστικών έργων δημιουργεί συνάψεις στον εγκέφαλο που γεφυρώνουν τις δύο λειτουργίες των ημισφαιρίων του (δεξί ημισφαίριο φαντασία, συναίσθημα/αριστερό ημισφαίριο λογική).

Το βίωμα της Τέχνης

Ο βιωματικός τρόπος με τον οποίο διδάσκεται ο μαθητής από τον εικαστικό-εμψυχωτή έχει επέκταση και στην ίδια την τάξη η οποία λειτουργεί ως χώρος συνεργασίας, ανταλλαγής ιδεών, ως χώρος ελεύθερης έκφρασης. Στην ελεύθερη έκφραση δεν υπάρχει "σωστό" και "λάθος',  η γνώμη, η άποψη, η πρόταση που διατυπώνει ο μαθητής δεν κρίνεται ποτέ ως λανθασμένη. Αυτή η ελευθερία αφήνει το περιθώριο στο μαθητή, προσφέροντάς του το απαραίτητο ασφαλές περιβάλλον για δοκιμές και επινοήσεις,  χωρίς το φόβο του λάθους ή της αποτυχίας.
Μέσα σε αυτό το κλίμα ελευθερίας και ασφάλειας ο μαθητής ξετυλίγει τον κόσμο των εμπειριών και των βιωμάτων του καθώς τον μετασχηματίζει σε ιδέες, σε σχήματα, σε χρώματα, σε δημιουργικές δράσεις.




Διδακτική μεθοδολογία

Τα Εικαστικά είναι ένα πολύπλευρο και πολυδιάστατο μάθημα, που απαιτεί δραστήριο εκπαιδευτικό και δημιουργικούς μαθητές. Ο εκπαιδευτικός τέχνης θα πρέπει να έχει υπόψη του τα Α.Π.Σ. των προηγούμενων τάξεων και οφείλει να προγραμματίζει τις ετήσιες δραστηριότητες εντός και εκτός της τάξης καθώς και τις ενότητες των μαθημάτων που θα διδάξει.

Ο διδάσκων προγραμματίζει την ύλη του αφού λάβει υπ όψιν τις προηγούμενες γνώσεις των μαθητών, τα ενδιαφέροντά τους, την ηλικία τους και δημιουργεί το διδακτικό του σενάριο συσχετίζοντας την τέχνη  με τη ζωή του παιδιού,  εντός και εκτός σχολείου, τις σχέσεις του με τον κόσμο και τα γεγονότα. 
Παράλληλα, και απολύτως σημαντικά,  αντιμετωπίζει τις πιθανώς λανθασμένες αντιλήψεις  για θέματα τέχνης όχι μόνο των μαθητών αλλά και των άλλων δασκάλων, και των γονέων.

Βιβλία, Τετράδια Ασκήσεων, Μπλοκ

Η ανάγκη για μπλοκ και η χρήση υλικών δεν παραμερίζει τη χρήση του βιβλίου του μαθητή και του τετράδιου ασκήσεων. Κατά την ίδια έννοια, το βιβλίο του μαθητή και το τετράδιο ασκήσεων δεν καθιστά το μάθημα βιβλιοκεντρικό. 
Ο περιορισμένος, από το ωρολόγιο πρόγραμμα, χρόνος του μαθήματος πρέπει να οδηγήσει τον καθηγητή στην επιλογή ορισμένων θεμάτων στα οποία θα εμβαθύνει ανάλογα με τους στόχους που θέτει, τα ενδιαφέροντα των μαθητών, το επίπεδο και τις προηγούμενες γνώσεις και εμπειρίες τους, τα υλικά και τα μέσα που έχει στη διάθεσή του. 

Απο το ένα μάθημα στο άλλο

Παρά το γεγονός ότι το μάθημα έχει ελεύθερο χαρακτήρα, που αφήνει περιθώρια στο τυχαίο και το αυθόρμητο, πρέπει να κτίζεται σε μια επιστημονικά προγραμματισμένη διδακτική και μαθησιακή πορεία, για να υπάρξουν τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα.
Ο εικαστικός-εκπαιδευτικός  πρέπει να συστηματοποιήσει τις διδακτικές του ενέργειες, ώστε να υπάρχει ενοποίηση και συνέχεια στην ύλη. Το κάθε μάθημα πρέπει να χτίζει πάνω στο προηγούμενο ενώ ταυτόχρονα να προετοιμάζει το επόμενο. 
Ο εικαστικός-εκπαιδευτικός  κρίνει πότε πρέπει να πραγματοποιηθεί μια εργασία, αν θα την παραλείψει ή θα την αντικαταστήσει. 
Κάθε θεματική ενότητα πρέπει να την προσεγγίζει από πολλές πλευρές, ιστορικά, αισθητικά, θεωρητικά, πρακτικά, ώστε να επιτυγχάνεται σφαιρικότητα και ισορροπία στη διδασκαλία. 

Ερωτήσεις που προάγουν τη συζήτηση περί την τέχνη

Μέσα στη διδακτική διαδικασία κάθε μαθήματος, εκτός από τις μορφολογικές παρατηρήσεις και τις δημιουργικές εργασίες, ο καθηγητής θα πρέπει να θέτει ερωτήσεις που αφορούν την αισθητική ανάλυση και τη διατύπωση κρίσεων,  ώστε οι μαθητές να γίνουν σιγά- σιγά ικανοί να επικοινωνούν με τα έργα και την τέχνη συνολικά.

Το ψυχολογικό κλίμα της τάξης

O εικαστικός-εκπαιδευτικός εξασφαλίζει στους μαθητές την ψυχολογική αποδοχή, ενθαρρύνει, δημιουργεί κλίμα διαμαθητικής συμμετοχής και συνεργασίας. Ο εικαστικός-εκπαιδευτικός  εντείνει το ενδιαφέρον των μαθητών, εντείνει την περιέργειά τους, τους παρακινεί να δημιουργήσουν μέσα απο  τις σχολικές-εικαστικές εργασίες που τους προτείνει, ενώ, παράλληλα, ενισχύει τη μαθητική αυτενέργεια και αυτορρύθμιση μέσα από την καθοδήγησή του. 

Η πρόκληση για τον εικαστικό εκπαιδευτικό

Ο εικαστικός-εκπαιδευτικός, ειδικά όταν αναγκάζεται να αλλάζει σχολείο απο χρόνο σε χρόνο, είναι υποχρεωμένος να λαμβάνει υπ΄οψιν του πολλές παραμέτρους.
Πρέπει να λάβει υπόψιν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της σχολικής μονάδας και  το είδος των διαπροσωπικών σχέσεων (διαμαθητικές και σχέσεις δάσκαλου και μαθητών).

Πρέπει να λάβει υπόψιν τη μορφή του γλωσσικού κώδικα επικοινωνίας μεταξύ δασκάλας/ου και μαθητών της κάθε τάξης και να εισαγάγει την εικαστική γλώσσα με τρόπο ώστε αυτή να λειτουργεί ενοποιητικά, γεφυρώνοντας τη δημιουργικότητα του μαθήματος και την αισθητική εκπαίδευση των μαθητών με τις διαφορετικές εκπαιδευτικές-παιδαγωγικές αντιλήψεις μέσα στο σχολείο. 
Πρέπει να ενημερώσει, κοντολογίς, γονείς, δασκάλους και Δ/ντρια/ντή, για τη δημιουργική ένταση της τάξης του, τον εργαστηριακό χαρακτήρα του μαθήματός του, τις απαιτήσεις των υλικών, τον τρόπο αξιολόγησης κλπ.κλπ. 

Επισκέψεις, δράσεις, εκθέσεις μαθητικών έργων

Η οργάνωση παράλληλων δραστηριοτήτων, όπως επισκέψεις σε επαγγελματικά εργαστήρια Καλών και Εφαρμοσμένων Τεχνών, διαλέξεις από ειδικούς, έρευνες και εργασίες, συμβάλλουν στην ολοκληρωμένη διεξαγωγή του μαθήματος και πρέπει να γίνονται όποτε δίνεται η ευκαιρία, μέσα στο λίγο χρόνο που προσφέρεται για μάθημα. 

Πάντως, ο εικαστικός-εκπαιδευτικός θα πρέπει να αξιοποιεί τα έργα των μαθητών με τη διοργάνωση εκθέσεων και να επιβραβεύει τις προσπάθειές τους, ανατροφοδοτώντας θετικά τη δημιουργική διαδικασία. 

Οι σχολικές γιορτές 

Οι σχολικές γιορτές θα πρέπει να γίνουν αφορμή για ομαδική πολύπλευρη καλλιτεχνική συνεργασία και υπεύθυνη προετοιμασία, ώστε να πραγματοποιούνται πρωτότυπες εκδηλώσεις και κυρίως να δημιουργούνται καλαίσθητα έργα.
Ο εικαστικός εκπαιδευτικός συμφωνεί τις συνεργασίες του στην αρχή της  χρονιάς (με ποιούς δασκάλους, για ποια εορτή κλπ)  και προετοιμάζει ανάλογα το αναλυτικό του πρόγραμμα, εντάσσοντας οργανικά το επίκαιρο στοιχείο των σχολικών εορτών στο διδακτικό του σενάριο.



1 σχόλιο: