σκέψεις για το ελεύθερο σχέδιο

To μάθημα του Ελευθέρου Σχεδίου διδάσκεται στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση προκειμένου ο μαθητής να αναπτύξει τη σχεδιαστική του δεξιότητα. Το ελεύθερο σχέδιο είναι απαραίτητο τόσο για   τις πολλαπλές του εφαρμογές στις Εικαστικές και στις Εφαρμοσμένες Τέχνες όσο  για την καλλιέργεια της αισθητικής  αντίληψης.

Το Ελεύθερο Σχέδιο είναι μαζί εργασία των χεριών αλλά και του νου.

Ο μαθητής ασκείται στην παρατήρηση, στη μέτρηση πραγματικών τρισδιάστατων αντικειμένων στο χώρο και στη μεταφορά τους στο χαρτί  πάνω στο οποίο σχεδιάζει. Με άλλα λόγια, εκπαιδεύεται να σχεδιάζει στο χαρτί του των δύο διαστάσεων, την τρισδιάστατη πραγματικότητα.

Παρατηρώντας, συγκρίνοντας και αξιολογώντας μορφές, σχέσεις, αποστάσεις και μεγέθη, ο μαθητής διαπιστώνει τη διαφορά ανάμεσα στο να σχεδιάζει κανείς αυτό που βλέπει στην πραγματικότητα και σε αυτό που ξέρει για την πραγματικότητα.

Η μεταφορά των τρισδιάστατων αντικειμένων στη δισδιάτατη επιφάνεια του χαρτιού σχεδίασης, υπακούει σε κανόνες μέτρησης, κλίμακας, σύνθεσης και τέλος πλαστικής απόδοσης μέσω της φωτοσκίασης. Αυτοί οι κανόνες και η πρακτική τους διδάσκονται, προκειμένου ο μαθητής να αποκτήσει τεχνική και οπτικό λεξιλόγιο που, όπως οι λέξεις μας βοηθούν να μιλάμε, θα τον βοηθήσουν να αποδώσει  σχεδιαστικά τις ιδέες του και τις εικαστικές του προτάσεις.

Η οπτική γλώσσα την οποία κατακτά γίνεται ένα εργαλείο όχι μόνο δυναμικό για μία επαγγελματική κατεύθυνση αλλά, κυρίως, ένα εργαλείο για τη ζωή, ένα εργαλείο ανάπτυξης της κριτικής σκέψης μέσα σε μία κοινωνία, στην οποία η εικόνα παίζει τον καθοριστικό ρόλο που όλοι αναγνωρίζουμε.

Βαθμιαία, ο μαθητής αποκτά προσωπικό τρόπο έκφρασης και προσωπική αίσθηση, καθώς στόχος είναι η ανάπτυξη του αισθητικού του κριτηρίου, μέσα από το οποίο θα κληθεί να δημιουργήσει.

Όταν δημιουργεί κανείς εικόνες έχει να προσέξει τις μορφές των πραγμάτων, αλλά ίσως ακόμα περισσότερο, έχει κανείς να αντιληφθεί τον εκφραστικό χαρακτήρα των μορφών, όχι μόνο στις μορφικές τους σχέσεις αλλά και σ’ ό,τι μεταδίδουν σαν συναίσθημα.

΄Ο,τι διαφοροποιεί το αισθητικά προχωρημένο άτομο από το απαίδευτο αισθητικά, είναι το γεγονός ότι το πρώτο έχει αναπτύξει αρχικά μια αισθητική στάση απέναντι σε συγκεκριμένες μορφές (π.χ. στερεά γεωμετρικά, μπουκάλια, φρούτα, γύψινα εκμαγεία, έργα τέχνης κ.ά.), που αργότερα μεταβάλλεται σε γενικευμένη εννοιολογική γνώση απέναντι σε μία ακόμη μεγαλύτερη ποικιλία μορφών.

Αυτή η πλευρά της γνώσης κρίνεται ως απολύτως απαραίτητη γιατί μέσα στη γνωσιοκρατική εκπαίδευση στην οποία διαμορφώνεται ο μαθητής, η ικανότητά του  να αντιλαμβάνεται αυτές τις ποιότητες δεν αναπτύσσεται. Κατά τη διάρκεια των σχολικών χρόνων η γλωσσική επικοινωνία υπερισχύει και η λειτουργική χρήση των μορφών αντικαθιστά την ερευνητική χρήση τους.

Η σπουδή του Ελευθέρου Σχεδίου και η εικαστική ελευθερία στην οποία στοχεύει, επαναφέρει την προσοχή του μαθητή στις ποιότητες καθ’ εαυτές, δίνοντάς του   τη δυνατότητα να  χρησιμοποίηση τον κόσμο σαν πηγή αισθητικής εμπειρίας. 

Αυτή η άποψη της μάθησης, μέσω της ελεύθερης καλλιτεχνικής δημιουργίας, αντιπροσωπεύει μια ειδική σχέση με τον κόσμο, αντιπροσωπεύει την ανάγκη για την καλλιέργεια εκείνη, που θα μπορούσε να ονομαστεί αισθητική στάση.

Μέσα από την αισθητική στάση το καλαισθητικό  πεδίο περιλαμβάνει όλο τον κόσμο. Η ζωή γίνεται  αισθητικό «αντικείμενο». Έτσι, από μία άποψη, αυτό που οι μαθητές  μαθαίνουν τελικά όταν σχεδιάζουν (διάβαζε: δημιουργούν), είναι ένας τρόπος να βλέπουν τη ζωή.  Μαθαίνουν να εκτιμούν την ποιότητα της εμπειρίας, που προέρχεται από τα γνωρίσματα των πραγμάτων με τα οποία έρχονται σε επαφή.

Απώτερος στόχος του μαθήματος είναι  η μέθεξη με την ποιότητα της εμπειρίας ώστε αυτή να γίνει στη συνέχεια η πηγή της δημιουργικής έκφρασης του μαθητή,  όχι μόνο γιατί αύριο θα γίνει ένας επαγγελματίας στο χώρο των εικαστικών ή των εφαρμοσμένων τεχνών, αλλά γιατί θα γίνει έτσι ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος.

 ο.z.